Column week 18-2022.

Vrijheid

Kom vanavond met verhalen
hoe de oorlog is verdwenen,
en herhaal ze honderd malen:
alle malen zal ik wenen.

Leo Vroman (1915-2014)

In 1941 hield president Roosevelt zijn 'State of the Union', waarin hij het Amerikaanse volk opriep te strijden voor de vier democratische waarden: vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst en gevrijwaard zijn van gebrek en vrees. Naderhand werden deze Four Freedoms opgenomen in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Toen ik in de vierde klas van de hbs zat, kwamen jongens van de mulo bij ons in de klas. We hadden een leraar die de pik op die scholieren had en er een kennelijk genoegen in schiep ze te kleineren. De reden ervan kende niemand. Alle klasgenoten zagen het lijdzaam aan, terwijl iedereen wist dat zijn denigrerende opmerkingen pijnlijk waren en niet door de beugel konden. Toch zwegen we allemaal. Zeker, de tijd was anders en de gezagsverhoudingen ook. Maar toch. Kijk, dan heeft Remco Campert gelijk als hij zegt dat verzet niet met grote woorden begint, maar met kleine daden. Die daden bleven uit. We waren te laf of te volgzaam. En ook pas vijftien jaar, al is dat nooit een excuus. Pas geleden werd in Amsterdam een brug vernoemd naar Henriëtte Pimentel. Ze was directrice van de Joodse crèche tegenover de Hollandse Schouwburg. De brug ligt precies tegenover het Tropenmuseum, op de plek waar zij honderden Joodse kinderen uit handen van de nazi’s wist te redden. In 1943 werd de zaak verraden. Ze werd gearresteerd en naar Auschwitz getransporteerd. Ze weigerde de onderduikadressen die haar werden aangeboden. Ze liet “haar” kinderen niet in de steek. Zoiets maakt indruk. Direct bij aankomst werd ze vermoord. Gerrit van Heusden heeft me het verhaal vaak verteld. Alhoewel geen Joodse jongen was hij een van die kinderen. Wellicht de grootste Hornse verzetsheld was Nic Rijckx. Bruggen hebben we niet veel, maar het zou mooi zijn als ooit een straatnaam naar hem vernoemd zou worden. Ook nu woedt er een oorlog en worden ernstige misdaden begaan. Maar er is gelukkig ook verzet. Misschien kan Joe Biden een brief schrijven naar zijn Russische ambtsgenoot (wiens naam ik niet wens te noemen) en hem attenderen op de Four Freedoms van zijn illustere voorganger. Of op onderstaande brief van Bertus Aafjes.

De laatste brief 

De wereld scheen vol lichtere geluiden
en een soldaat sliep op zijn overjas.
Hij droomde lachend dat het vrede was,
omdat in zijn droom een klok ging luiden.

Er viel een vogel die geen vogel was
niet ver van hem tussen de kruiden.
En hij werd niet meer wakker want het gras
werd rood, eenieder weet wat dat beduidde.

Het regende en woei toen het herbegon
achter de grijze lijn der horizon
het bulderen – goedmoedig – der kanonnen.

Maar uit zijn jas, terwijl hij liggen bleef
bevrijdde zich het laatste wat hij schreef:
Liefste, de oorlog is nog niet begonnen.

Arno Walraven, 1 mei 2022